شهرهای خلاق ایران در یونسکو

یونسکو به‌عنوان سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سعی دارد با همکاری‌های بین‌المللی میان کشور‌ها در حوزه‌های آموزش، علوم و فرهنگ، صلح ایجاد کند. همچنین، تلاش می‌کند که برنامه‌های آن در راستای توسعه پایدار باشد تا برای آیندگان نیز محفوظ بماند.

 احتمالا با ثبت آثار باستانی، فرهنگی و طبیعی در یونسکو آشنا باشید. یونسکو با توجه به معیار‌ها و استانداردهای خود، آثار ملموس و ناملموس را به ثبت می‌رساند تا در ابعاد وسیع‌تری از آن آثار ارزشمند محافظت شود. در این متن با مفهوم دیگری که در یونسکو دنبال می‌شود، آشنا شوید؛ شبکه شهر‌های خلاق. ابتدا منظور از این مفهوم را بدانیم و سپس با شهر‌های ایران که با این عنوان در یونسکو ثبت شده‌اند، آشنا شویم؛ ۴ شهر اصفهان، رشت، بندر عباس و سنندج.  شبکه شهر‌های خلاق یونسکو چیست؟ یونسکو از سال ۲۰۰۴ جریان شبکه شهر‌های خلاق را به منظور ترویج همکاری میان شهر‌ها مطرح کرد؛ خلاقیت در این گام یونسکو، عامل راهبردی در پیشرفت پایدار شهری به‌شمار می‌رود. شبکه شهر‌های عضو آن، جهت رسیدن به هدف مشترک خود با هم کار می‌کنند. هدف مشترک آن‌ها، قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در مرکز برنامه‌های توسعه محلی و همکاری‌های بین‌المللی است. شبکه شهر‌های خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاق را پوشش می‌دهد: صنایع‌ دستی، هنر‌های بومی، هنر‌های رسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک‌شناسی، ادبیات و موسیقی. شهر‌هایی که به جمع این شهر‌های خلاق اضافه می‌شوند، تعهد می‌دهند که فعالیت‌های مثبت خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و بین بخش‌های عمومی، خصوصی و جامعه مدنی، همکاری ایجاد کنند تا به موارد زیر دست پیدا کنند:  آفرینش، تولید و توزیع فعالیت‌ها، محصولات و خدمات فرهنگی را تقویت کنند. توسعه کانون‌های خلاقیت، نوآوری و گسترش فرصت‌ها برای افراد آفریننده و حرفه‌ای در بخش فرهنگی.  بهبود دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن، به‌ویژه برای گروه‌ها و افراد به حاشیه رانده‌شده و آسیب‌پذیر.  ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در طرح‌های پیشرفت پایدار.  اهداف شبکه شهر‌های خلاق یونسکو حال، پس از آشنایی مختصر با فعالیت یونسکو و شهر‌های عضو آن در شبکه شهر‌های خلاق، لازم است به‌طور مجزا با اهداف کلی آن آشنا شویم:  تقویت خلاقیت، تولید، توزیع و بهره‌مندی از محصولات و خدمات فرهنگی در سطح محلی  ترویج خلاقیت و بیان خلاقانه، به‌ویژه در میان اقشار آسیب‌پذیر، از جمله زنان و جوانان  افزایش دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن و همچنین، بهرمندی از محصولات فرهنگی  تلفیق صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه محلی  شهر‌های خلاق ایران در یونسکو همان‌طور که جهت ثبت آثار ملموس و ناملموس در یونسکو، طرحی آماده می‌شود و پس از به تصویب رسیدن کمیته یونسکو، به ثبت می‌رسد؛ ثبت شهر‌ها به‌عنوان شبکه شهری خلاق نیز مراحل و روال خود را دارد. ایران تاکنون توانسته ۴ شهر خود را به‌عنوان شهر خلاق در یونسکو ثبت کند. در ادامه، هر کدام از شهر‌ها به‌صورت مجزا بررسی شده‌اند.  اصفهان؛ شهر خلاق صنایع دستی و هنر‌های مردم اصفهان، سال ۱۳۹۴ به‌عنوان نخستین شهر خلاق ایران در یونسکو به ثبت رسید. این شهر با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد، به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی و هنر‌های مردم (Crafts and Folk Art) در یونسکو ثبت شد.  

  قلم‌کاری، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، نمدمالی، گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی، عبابافی، سفال و سرامیک‌سازی، پوست و پوستین‌دوزی، ملیله‌سازی، میناکاری، کاشی‌سازی، سوزن‌دوزی، صحافی، ضریح‌سازی، فیروزه‌کوبی، تنها بخشی از هنر‌های مردم اصفهان هستند که روزانه تولید می‌شوند. کافی است که گردشی در بازار سنتی میدان نقش جهان داشته باشید تا با گوشه‌ای از هنر‌هایی که در اصفهان تولید می‌شوند، از نزدیک آشنا شوید. این شهر، یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنایع‌ دستی ایران است.  

  با ثبت اصفهان به‌عنوان شهر خلاق در یونسکو، انتظار می‌رود که موارد زیر در این شهر انجام شود: توسعه ظرفیت‌های هنرمندان و کارآفرینان خلاق با ارائه پشتیبانی مالی و آموزش مدیریت و بازاریابی از راه طرح اصفهان خلاق که شهرداری در سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی کرد. تشویق برابری جنسیتی در تولید صنایع دستی و هنر‌های عامیانه از راه طرح بازسازی کابینت، با هدف ارزش‌گذاری زنان با دانش سنتی در این زمینه و تبدیل آنها به تولیدکننده در ادامه دانش و ارتقای اقتصاد محلی. افزایش شفافیت ساختار صنایع‌ دستی و هنر‌های عامیانه از راه پلتفرم اطلاعات وب شهر خلاق اصفهان که فرصت‌های موجود را از نظر آموزش، اشتغال و کارآفرینی، مشخص می‌کند.  تقویت همکاری بین‌المللی و تبادل تخصص با سایر شهر‌های خلاق از راه پروژه‌های مشترک در راستای برنامه صنایع دستی نوآورانه این شهر که نوآوری را بر اساس رویکرد‌های بین رشته‌ای، برجسته می‌کند.  رشت؛ شهر خلاق خوراک‌شناسی کافی است به یکی از رستوران‌های خوب محلی در رشت بروید تا حسابی در انتخاب غذا سردرگم شوید. غذا‌های متنوع محلی که هر کدام، طعم ویژه خود را دارد. همین تنوع رنگارنگ و خوشمزه غذا‌ها در گیلان سبب شده است که رشت در سال ۹۴ به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی (Gastronomy) در یونسکو به ثبت برسد.  

  از دلایل ثبت این شهر به‌عنوان شهر خلاق خوراک، استفاده از مواد غذایی محلی و متناسب فصل، منابع غذایی طبیعی غنی و همراه با فرهنگ محلی منطقه را می‌توان نام برد. آشپزی رشتی، نسل‌ها نه‌تنها دستور غذایی‌های قدیمی، بلکه روش‌های آشپزی و استفاده درست از وسایل نیز را انتقال داده است. بنابر این، در رشت به‌عنوان شهر خلاق، با یک فرهنگ منحصر به‌فرد غذایی، روبرو هستیم.  

  با ثبت شهر رشت به‌عنوان شهر خلاق خوراک، موارد زیر در دست اقدام است:  ایجاد موزه غذای محلی در حفظ و ترویج محصولات و دستور غذایی محلی؛ از جمله فرهنگ غذایی بومی گیلان. حمایت از تحقیق و توسعه در زمینه غذا و تغذیه از راه شبکه‌ای از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی. توانمندسازی زنان، گروه‌ها و افراد آسیب‌پذیر در زمینه فرهنگ، امور اجتماعی و اقتصادی با ارائه آموزش‌ها و فرصت‌های شغلی بیشتر به آنها. همکاری با سایر شهر‌های خلاق خوراک‌شناسی، از راه تبادل دانش، تجربیات و انجام ابتکارات مشترک.  بندر عباس؛ شهر خلاق صنایع دستی و هنر‌های مردم با وجود این‌که در بندر عباس، شاخصه‌های مختلف فرهنگ از جمله غذا‌های دریایی، موسیقی محلی، صنایع دستی و هنر‌های بومی وجود دارند، صنایع دستی و هنر‌های آن با توجه به قدمت آن‌ها اهمیت بیشتری داشته‌اند و به‌عنوان ویژگی این شهر خلاق، سال ۹۷ در یونسکو با عنوان صنایع دستی و هنر‌های مردم (Crafts and Folk Art) به ثبت رسید.  

  صنایع دستی بندر عباس، شامل سه بخش می‌شود: صنایع دستی کاربردی و دریایی، لباس‌های محلی و آلات موسیقی بومی. همچنین، صنایع دستی بندر عباس، بخش مهمی از اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد و برای مردم این شهر، درآمدزایی دارد. بنابر این، صنایع دستی در بندر عباس، نقش مهمی دارد و اگر در مسیر درستی هدایت شود، نسل‌های آینده می‌توانند توسعه‌دهنده آن در آینده نزدیک باشند.  

  با ثبت بندر عباس به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی، برنامه‌های آن به شکل زیر دنبال خواهد شد: ادغام صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه محلی. تغییر شهر از راه ارزش‌های فرهنگی و تشویق همکاری همه ذی‌نفعان در ارتقای تعاملات ملی و بین‌المللی. حفظ میراث انسانی، جهت اطمینان از توسعه پایدار شهر. تبدیل شدن به مرکز برتر در توسعه صنایع خلاق شهر‌های همجوار خود.  سنندج؛ شهر خلاق موسیقی سنندج، به‌عنوان دومین شهر بزرگ کردنشین ایران، در زمینه موسیقی بسیار مطرح است و حرف برای گفتن دارد. نوازندگان بزرگی از این شهر به جهان معرفی شده‌اند. در قلب میراث موسیقی سنندج، «دف» به‌عنوان ابزار موسیقی ملی به ثبت رسیده است.  

  با توجه به اهمیت موسیقی در این شهر، سال ۹۷ سنندج به‌عنوان شهر خلاق موسیقی در میان شهر‌های خلاق یونسکو به ثبت رسید تا مسیری جهت حفظ و توسعه این سبک ویژه موسیقی فراهم شود. بنابر این، با توجه به ظرفیت‌های فراوان سنندج، قرار است ثبت این شهر به توسعه پایدار آن بر اساس موسیقی کردی، کمک کند.  

  در این راستا، موارد زیر در سنندج به اجرا درمی‌آیند: گسترش همکاری علمی خلاقانه با اعضای شبکه UCCN از راه سازماندهی جشنواره‌ها، کنفرانس‌ها و کارگاه‌ها. جذب جوانان خلاق و داوطلب، زنان و افراد حاشیه‌نشین در ابعاد مختلف شهر خلاق؛ به‌ویژه در زمینه موسیقی. به اشتراک گذاشتن تجربیات شهر با سایر اعضای شبکه. افزایش دسترسی و مشارکت در زندگی فرهنگی. ادغام صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه شهری. شرکت در کنفرانس‌های سالانه UCCN و تلاش جهت دستیابی به اهداف UCCN که به هم‌افزایی قوی‌تر اعضا کمک می‌کند.  سخن پایانی همان‌طور که گفته شد، تا به حال، چهار شهر ایران به‌عنوان شهرهای خلاق با عناوین مختلف در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. عنوان شهر خلاق به شهر‌ها کمک می‌کند در آن زمینه به‌خصوص، تواناتر و با برنامه‌ریزی درست و جامع، سبب ارتقای اقتصاد و فرهنگ خود شوند. همچنین، این عناوین در جهت نشان‌سازی شهری، گردشگری و در نتیجه، افزایش گردشگران تخصصی نیز مؤثر هستند و به آن منطقه، مسافر خواهد آورد. لازم است بدانیم در کنار آثار ملموس و ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو، شناخت شهر‌های خلاق که در این سازمان جهانی ثبت شده‌اند نیز اهمیت دارند و می‌توانند در راستای ارتقای فرهنگی ایران و محافظت از عناصر فرهنگی، مؤثر باشند.